W listopadzie 1918 roku kobiety w Polsce i Austrii uzyskały prawa wyborcze. Od tego samego roku mogły też głosować Niemki, Litwinki i Brytyjki. Aż trudno uwierzyć, że jeszcze dziś istnieją kraje, w których kobiety nie mają wcale lub mają bardzo ograniczone prawa wyborcze…

Zapraszam do 18. dzielnicy na niezwykły spacer, w czasie którego możemy spotkać najwybitniejsze Austriaczki, które na różnych polach i w różnych dziedzinach walczyły o to samo: o równe traktowanie kobiet.
W maju 2014 roku oddana została do użytku trasa licząca 3,5 km. Na terenie uroczego, ogromnego Pötzleinsdorfer Schlosspark, u zbiegu ulic Pötzleinsdorferstraße 140 i Schafberggasse 2, rozpoczynamy naszą wędrówkę. W parku ustawionych zostało 10 tablic przedstawiających portrety kobiet wyróżniających się szczególnym uporem i odwagą, jako że droga, którą przeszły, była niezwykle trudna. Spróbujmy przyjrzeć się, z jakimi trudnościami musiały się one zmierzyć. Wybrałam dla was kilka przykładów.

Pozycja w społczeństwie
Od czasów Arystotelesa do XX wieku utrzymywała się idea „naturalnej niższości” kobiety. Jeszcze na początku okresu industrializacji obszary prywatne i publiczne były ściśle rozdzielone i zależne od płci: kobieta miała się realizować tylko w sferze prywatnej, czyli w rodzinie, a jej polityczne i zawodowe aspiracje zostały odrzucone jako nienaturalne. W kodeksie cywilnym z 1811 roku mężczyzna figurował jako „głowa rodziny”. Trudno uwierzyć, że dopiero wraz z reformą prawa rodzinnego z lat 70. ubiegłego wieku ta zasada została zastąpiona stwierdzeniem, że mąż i żona mają takie same prawa i równe obowiązki w małżeństwie.
Krok po kroku kobiety i mężczyźni zaczęli być traktowani równo. Wdrażanie tej zasady równości w rzeczywistości społecznej przyniosło już znaczny postęp. Ale czy już dotarłyśmy do mety? Wśród walczących o równą pozycję kobiet były zarówno proste robotnice, jak np. Amalie Seidel, organizatorka pierwszego strajku kobiet w 1893 roku, jak i kobiety wykształcone, np. pisarka Marie von Ebner-Eschenbach, która jako pierwsza kobieta w Austrii otrzymała honorowy doktorat Uniwersytetu Wiedeńskiego.

Dostęp do edukacji
Cesarzowa Maria Teresa wprowadziła w 1774 roku obowiązek powszechnej edukacji. Wszystkie dzieci uczęszczały wprawdzie do sześcioletniej szkoły podstawowej, ale edukacja dziewcząt była ograniczona do nauki prac ręcznych. Szkoły średnie pozostały dla nich zamknięte.
Dopiero w roku 1892 powstało w Wiedniu pierwsze gimnazjum żeńskie, a pięć lat później dopuszczono kobiety do studiów na kierunkach humanistycznych, natomiast od 1900 roku mogły studiować medycynę.
Po drugiej wojnie światowej nastąpiły wielkie zmiany: stworzono równe programy nauczania i otwarto wszystkie rodzaje szkół dla obu płci.
Obecnie odsetek kobiet w szkołach średnich i na studiach wyższych wynosi nieco poniżej 60%. Wybór kierunku nadal opiera się na tradycyjnych wzorcach: na kierunkach technicznych tylko jedna na pięć osób to kobieta, a w przypadku nauk społecznych – jeden mężczyzna na pięć osób.
Na uwagę zasługuje Gabriele Possanner, która, pokonując wszelkie trudności i walcząc z biurokracją, została pierwszą kobietą z tytułem lekarza medycyny. Było to w 1897 roku.

Polityka i prawa wyborcze
W drugiej połowie XIX wieku powstał pierwszy ruch kobiecy. Jego celem było prawo do edukacji i pracy, do działalności politycznej, jak i zabezpieczenie prawa do głosowania. Marianne Hainisch założyła w 1902 roku organizację „Federation of Austrian Women's Associations”. Pierwszy Międzynarodowy Dzień Kobiet w Wiedniu obchodzony był w 1911 roku – na Ringstrasse protestowało wtedy około 20 tysięcy kobiet. Takie zgromadzenia były nielegalne, stąd wiele z nich zostało skazanych na karę więzienia.
Dopiero po utworzeniu Republiki Austrii w 1918 roku kobiety uzyskały prawa wyborcze i mogły być aktywne politycznie. Wśród 170 nowych posłów znalazło się osiem kobiet: Anna Boschek, Emmy Freundlich, Adelheid Popp, Gabriele Proft, Therese Schlesinger, Amalie Seidel, Maria Tusch i Hildegard Burjan. To, co kobiety w Austrii osiągnęły, niszczone było od lat 30. i przez cały okres II wojny światowej.
Dopiero w latach 70. ubiegłego wieku odrodził się ruch kobiecy. Jego symbolem stała się Johanna Dohnal – posłanka w wiedeńskim Landtagu, a od 1990 roku pierwsza minister ds. kobiet w Austrii. Jej zasługą są wielkie reformy dotyczące prawa pracy, prawa rodzinnego i równouprawnienia.
Kobiety w Austrii wiele zawdzięczają też Barbarze Prammer. Była pierwszą kobietą w rządzie Górnej Austrii, pełniąc funkcję ministra ds. kobiet. Kamieniem milowym w polityce równości płci okazała się przeforsowana przez nią reforma dotycząca większej autonomii kobiety w małżeństwie oraz praw dotyczących własności, a także kwestii małżeńskiego kapitału emerytalnego. W 2006 roku Barbara Prammer została pierwszą kobietą w Austrii pełniącą funkcję przewodniczącej Rady Narodowej. Niestety przedwczesna śmierć przerwała tę wspaniałą działalność. Obecnie odsetek kobiet w Radzie Narodowej wynosi 32%.

Nauka i sztuka
Czy znacie nazwisko Lise Meitner? Razem z Otto Hahnem uczestniczyła w pracach nad rozszczepieniem jądra atomu. On został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1944 roku. Ona czekała długie dziesiątki lat na to, by jej nazwisko w ogóle pojawiło się w tym kontekście.
Ponad 500 lat po założeniu Uniwersytetu Wiedeńskiego, dopiero w 1897 roku, pierwsza kobieta, Gabriele Possanner, zdobyła na tej uczelni tytuł lekarza medycyny. Obecnie wśród pedagogów wyższych uczelni kobiety stanowią 14%. Co prawda kobiety od bardzo dawna mogły być śpiewaczkami, tancerkami i aktorkami, ale inne obszary były w dużej mierze aż do XX wieku zarezerwowane dla mężczyzn. Kobiety nie miały dostępu do szkół artystycznych ani do edukacji fotograficznej. W 1897 roku Rosa Mayreder i malarka Olga Prader założyły własną szkołę artystyczną dla dziewcząt i kobiet.
Lata 20. XX w. przyniosły kobietom nowe możliwości rozwoju w sztuce: Stella Kadmon otworzyła pierwszy kabaret w Wiedniu, Mme d'Ora i Trude Fleischmann wyrobiły sobie markę wybitnych fotografek, Margarete Schütte-Lihotzky została uznaną architektką. Ten trend nasilił się wraz z drugim ruchem kobiecym w latach siedemdziesiątych.
W 1978 roku Angelika Hurwicz została pierwszą reżyserką w Burgtheater. W 1958 roku Margarethe Wallmann była pierwszą kobietą, która kierowała Staatsoper. Dopiero w 1993 roku Simone Young jako pierwsza kobieta stanęła za dyrygenckim pulpitem, a w 1997 roku kobiety zostały przyjęte do Filharmonii Wiedeńskiej. Wprost trudno uwierzyć!

Sport
Przez długi czas aktywność sportowa nie była dla kobiet czymś oczywistym. W 1831 roku kobiety otrzymały pozwolenie na pływanie! W latach 80. XIX wieku powstała pierwsza szkoła pływacka i pierwszy klub pływacki dla kobiet.
Ogromnie ważne dla kobiet okazało się wynalezienie roweru. Było nie tylko okazją do ruchu, ale przyniosło także wielki postęp pod względem mobilności i niezależności. Doprowadziło również do zmian w ówczesnym sposobie ubierania się: długie spódnice zastąpiono krótszymi, bardziej rozkloszowanymi, lub tzw. spodnium.
W 1896 roku odbyły się pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie. Kobiety dopuszczone zostały do udziału od 1900 roku, ale tylko w kilku dyscyplinach. Kobieca piłka nożna pojawiła się na igrzyskach w 1996 roku, boks kobiecy od 2012 roku, a skoki narciarskie od 2014 roku.
Kobiety nadal są niedostatecznie reprezentowane w klubach sportowych i redakcjach sportowych. Aż 86% organizacji sportowych jest obsadzonych przez mężczyzn, a 92% mężczyzn pracuje w Austriackim Komitecie Olimpijskim.
Zachęcam wszystkich gorąco do wiosennego spaceru. Zatrzymajcie się przy jednej z ostatnich tablic z napisem „Wizje i wyzwania”, ponieważ skłania ona do refleksji na temat przyszłości. Wśród wizjonerek pojawia się m.in. Betha von Suttner, działaczka i druga po Marii Curie-Skłodowskiej kobieta, która otrzymała Nagrodę Nobla. Oczywiście była to pokojowa Nagroda Nobla – i to wiele mówi o nas, kobietach.

Veronika Iwanowski, Polonika nr 265, marzec-kwiecień 2018