Na pytania związane z psychologicznym aspektem emigracji odpowiadają dr Izabela Horodecki i dr Monika Much, od wielu lat pracujące w Wiedniu jako psycholożki psychoterapeutki.

Zacznijmy od podstawowego pytania: czy każdy „nadaje się” na emigrację?
dr Izabela Horodecki: - Nie, emigracja nie jest dla każdego. Ale wiele zależy od tego, czy ma charakter czasowy, czy stały. Emigracja czasowa może być rozwijająca, pozwalając zdobyć nowe doświadczenia, poznać nowy kraj, nowy język, siebie samego w nowych sytuacjach, nawet jeśli będą trudne. Emigracja na stałe to decyzja o życiu w innym kraju. Aby się udała, wymaga u człowieka pewnych cech osobowościowych, takich jak stabilność psychiczna, wiara w siebie, wytrwałość, umiejętność dążenia do celu, a także otwartości na nowy kraj i jego sprawy. Czy się to powiedzie, zależy również od kraju, do którego się przyjechało, i stosunku społeczeństwa tego kraju do migrantów.

Jakie warunki muszą być spełnione, aby emigracja była satysfakcjonująca?
dr Monika Much: Takie same, jakie sprawiają, że jesteśmy zadowoleni lub niezadowoleni z życia we własnym kraju. Czy jesteśmy zadowoleni z otoczenia, w którym żyjemy? Czy rozumiemy język, którym mówi się dookoła, i mamy możliwość uczestniczenia w tym, co się wokół dzieje? Czy mamy możliwość utrzymania się? Czy mamy pracę, z której jesteśmy choć w miarę zadowoleni? Czy jesteśmy zdrowi? Czy są dookoła nas bliscy nam ludzie? Czy o czymś marzymy? Czy do czegoś dążymy?

Czy są negatywne zdrowotne konsekwencje emigracji?
dr Izabela Horodecki: - Mogą być. Emigracja to sytuacja permanentnego stresu. Pojawiają się sytuacje, w których trudno się odnaleźć z powodu bariery językowej, jak i bycia obcym. Stąd można być źle traktowanym. W innym kraju występuje inna mentalność, nawet jeśli jest to, tak jak Austria, kraj europejski. Dochodzą do tego poczucie bezsilności czy zagubienia, praca, jak to często bywa, poniżej własnych umiejętności, nie w zawodzie wyuczonym itd. To są sytuacje emocjonalnie bardzo obciążające, których skutkiem mogą być między innymi zaburzenia psychosomatyczne, reakcje lękowe lub depresyjne.

Jakie konsekwencje emigracji ponoszą dzieci, które wyjechały z kraju z rodzicami?
dr Monika Much: - Wyrwanie dziecka z własnego środowiska łączy się często z trudnościami adaptacyjnymi. Zależy to zwłaszcza od tego, w jakim wieku dziecko wyjechało i jak było do tego przez rodziców przygotowane. Na sytuację rzutuje też to, jak rodzice znoszą emigrację, oraz jaka jest ich pozycja społeczna w nowym kraju. Czy rodzice znają język na tyle, żeby wspierać dziecko, czy odwrotnie – dziecko, które szybko nauczyło się języka, zmuszone jest pomagać rodzicom językowo. Wreszcie narodowość rodziny bywa różnie odbierana w nowym kraju pobytu. Rodziny francuskie i polskie będą prawdopodobnie w Austrii ciągle jeszcze inaczej odbierane, choć we wspólnej Europie na pewno to się zaczyna powoli zmieniać.

A jakie konsekwencje ponoszą dzieci urodzone już na emigracji?
dr Izabela Horodecki: - Ogólnie dzieci emigrantów dobrze się integrują żyjąc w dwóch kulturach. Często niesie to ze sobą wzbogacenie językowe i kulturowe. Czasem występują trudności, bo dzieci muszą znaleźć swoją własną tożsamość. Konsekwencje dla dzieci tutaj urodzonych będą też różne w zależności od tego, w jakim stopniu są zintegrowani w Austrii ich rodzice i jaki jest stosunek rodziców do bycia emigrantem i do bycia Polakiem. Ważne okazuje się, czy rodzice konsekwentnie wspierają dzieci w rozwijaniu mowy zarówno po polsku, jak i po niemiecku.

Jak może się zmieniać poczucie tożsamości narodowej pod wpływem życia na emigracji?
dr Monika Much: - Po latach może pojawić się pozytywne otwarcie na świat, w związku z czym dojdzie do korekty niektórych ciasnych narodowościowych wyobrażeń. W przypadku złej integracji zmiany idą w kierunku zamknięcia się we własnej grupie kulturowej i nabrania dystansu lub nawet wrogości w stosunku do kraju emigracyjnego.

Czy w swojej pracy zawodowej częściej spotykają Panie osoby zadowolone z życia na emigracji, czy raczej rozczarowane?
dr Izabela Horodecki: - Zwykle zadowolone są szczególnie te osoby, które przebywają tu dłużej, zdecydowały się na pobyt stały, zintegrowały się. Jednakże częściej przychodzą do nas osoby, które w danym momencie znajdują się w jakiegoś rodzaju kryzysie życiowym, związanym nierzadko również z faktem bycia migrantem.

Powrót do Polski, np. na emeryturę, jest dobrym rozwiązaniem?
dr Monika Much:-  Może nim być – własna kultura daje niekiedy większe poczucie bezpieczeństwa.

Panuje opinia, że organizacje polonijne zazwyczaj są ze sobą skłócone. Jakie mogą być tego przyczyny?
dr Izabela Horodecki: - Może wynika to z tego, że każdy Polak jest indywidualistą. Taki dowcip: jak spotka się trzech Polaków, to jest pięć partii politycznych.

Można spotkać się z powiedzeniem, że jeżeli Polak na emigracji ci nie zaszkodził, to już pomógł. Z czego to może wynikać?
dr Monika Much: - To bardzo niemiła opinia, która, naszym zdaniem, nie ma stuprocentowego pokrycia w realności. Oczywiście zdarzają się też negatywne doświadczenia, jak na całym świecie i we wszystkich narodach.

Podsumowując, z czeg- o osoba decydująca się na emigrację powinna sobie zdawać sprawę?
dr Izabela Horodecki: Że prawdopodobnie nie będzie łatwo. Na pewno zależy to od wielu czynników: kraju, do którego się emigruje, oraz z czym się przyjeżdża, w jakim wieku się przyjeżdża, na ile zna się język, jaki się ma zawód, czy przyjeżdża się samemu, czy z rodziną. Czy jest ktoś, kto choć trochę pomoże poradzić sobie w tym obcym kraju? Trzeba sobie zdawać sprawę, że zawsze będzie się w tym społeczeństwie w jakimś sensie obcym, szczególnie, jeśli przyjechało się w dorosłym życiu.

Rozmawiała Katarzyna Szot, Polonika nr 273, lipiec/sierpień 2019