W poprzednim numerze „Poloniki" okładkowy temat brzmiał: W naszym domu mówimy po polsku! Temat dwujęzyczności jest wśród emigrantów bardzo istotny, więc go kontynuujemy.

Dlaczego uczyć nasze dzieci, mieszkające poza granicami Polski, czytać po polsku? I dlaczego takie małe? Są to dwa pytania, które jako językoznawca, logopeda i terapeuta słyszę często od rodziców, którzy kontaktują się ze mną. Staram się wyjaśniać, a potem słyszę trzecie pytanie: Ale jak uczyć czytać? Odpowiedzmy po kolei.

Dlaczego uczyć czytać po polsku dzieci, które mieszkają poza granicami kraju?
– Umiejętność czytania i pisania umożliwia dostęp do zasobów, kanonu kultury polskiej, co oznacza, iż dwujęzyczność staje się też dwukulturowością! A możliwość odwołania się do kultury, tradycji i historii wzmacnia polską tożsamość.

– Tylko poprzez czytanie starsze dziecko, nastolatek i młody człowiek ze znajomością języka polskiego będzie mógł poszerzać znajomość trudnego i abstrakcyjnego słownictwa, którym nie posługujemy się na co dzień w domu, w języku mówionym. Takie słownictwo umożliwia kształtowanie własnej tożsamości jako jednostki, gdyż jest narzędziem do nazywania trudnych emocji, przeżyć, przemyśleń, ułatwia rozwój emocjonalny i intelektualny. W innym wypadku będą się te procesy myślowe odbywać wyłącznie w języku społeczności, w której żyje i uczy się młody człowiek.

– Czytanie wspomaga opanowanie języka etnicznego, a im lepiej opanowany język etniczny, tym łatwiejsza nauka drugiego języka.

Dlaczego małe dzieci należy uczyć czytać jak najwcześniej?
– Wskazane jest, aby uczyć dziecko czytania w języku polskim jak najwcześniej – zanim nauczy się czytać w języku kraju przyjmującego; potem wydaje się to z wiekiem coraz trudniejsze.

– Wiele dzieci dwujęzycznych wykazuje trudności na początku nauki dwu lub kilku języków – poprzez czytanie łatwiej te problemy zniwelować – dziecko „nie mówi, a czyta", co często pokonuje barierę psychologiczną możności wypowiedzi, zaś usłyszenie siebie (nawet w procesie czytania, w tym wieku najczęściej powtarzania po rodzicach) umożliwia późniejsze użycie języka w sytuacji naturalnej, wiarę, że „ja potrafię mówić i jestem rozumiany".

– Dla małych dzieci świat czytania to taki sam świat jak wszystko dookoła, czytanie jest wspaniałą zabawą, fascynacją – później staje się nauką; forma zabawy jest oczywiście jedyną dopuszczalną formą dla malutkich dzieci.

– Do trzeciego (mniej więcej) roku życia mózg dziecka jest bardzo plastyczny, wszelkie umiejętności nabyte w tym czasie są niewiarygodnie szybko i na długo zapamiętywane (oczywiście późniejsze ćwiczenia dodatkowo podtrzymują sprawności nabyte w tym wieku).

– Umiejętność czytania pozwala małym dzieciom odczuwać własne możliwości jako „wielkie"; oswaja świat i niweluje obaw związane z pójściem do szkoły (np. niemieckojęzycznej).

Jak uczyć czytać małe dzieci (od 1, 5 roku wzwyż)?
Pamiętać musimy o jednym warunku: w takim wieku nauka powinna być zabawą! I tak, zaczynamy od prostych zabaw. Przykładowo:

– Pokazujmy dziecku pierwsze samogłoski A, O, U, E, I, Y. Można je zrobić samodzielnie lub kupić. Muszą to być dość duże litery (ok. 6 cm dla maluszków, dla 3-, 4-latków mogą być mniejsze), pisane zawsze drukowanymi literami, bez „zakrętasów i wywijasów" – proste! Małe dzieci nie są jeszcze przygotowane na odbiór małych liter o skomplikowanych kształtach.

– Wszystkie drewniane układanki dziecka opisujemy z tyłu – można napisać samogłoski lub nazwy „klocków", np. AUTO, LALA, BUM BUM, TUR TUR, TIK TAK;

– Gromadzimy „zwierzyniec" – zwierzątka wszelkiego rodzaju: obrazki, zabawki, zdjęcia, układanki; przygotowujemy dla nich napisy (lub piszemy na odwrocie), np. PI PI, MU, ME, IHA, KO KO, HAU.

– Po opanowaniu przez dziecko samogłosek i odgłosów zwierząt wprowadzamy kilka pierwszych liter. I tu ważna sprawa: u tak małych dzieci wprowadzamy je w SYLABACH, co ułatwi nauczenie się ich, czyli np.: MA MO MU ME MI MY; PA PO PU PE PI i oczywiście pisane drukowanymi, prostymi literami.

– Przygotowujemy dziecku album ze zdjęciami najbliższych i podpisujemy zdjęcia drukowanymi napisami, np.: MAMA, TATA, BABCIA TERENIA itd. Album przeglądamy z dzieckiem jak najczęściej, po jakimś czasie przeglądanie rozpoczynamy od podpisów, a nie od zdjęć.

– Zaczynamy prowadzić z dzieckiem pamiętnik – bardzo prosty: wklejamy zdjęcie, jakiś bilet, rysujemy schematyczny rysunek i podpisujemy prostymi słowami lub zdaniami, np.: ALA JE. ALA PIJE. TO BILET. Pamiętnik jest cudowną pamiątką dla dziecka na przyszłość, uczy postrzegania czasu, pozwala wracać do przeszłych wydarzeń.

– Pamiętajmy, że nie oczekujemy od takich małych dzieci szybkich efektów; nie pytamy nigdy o sylaby, wyrazy czy litery „co tu jest napisane?" – czytamy sami! Czekamy, aż dziecko powtórzy; nie mówimy: „powiedz", „powtórz". Przygotujmy się na setki powtórzeń: tak jak uczymy dziecko: „to jest lampa", pokazując sto razy na lampę i mówiąc to zdanie. Tak samo z pierwszymi słowami, sylabami, samogłoskami.

Uczmy więc czytania bardzo wcześnie, nie obawiajmy się, że jest za wcześnie lub że zaburzy to potem naukę niemieckiego. Pamiętajmy tylko, że czytanie ma być łatwe i przyjemne. Ma to być wesoła zabawa z czytaniem!

Elżbieta Ławczys, Polonika nr 219, kwiecień 2013

Elżbieta Ławczys jest doktorem językoznawstwa, logopedą, terapeutą szkoły krakowskiej, nauczycielem języka polskiego jako obcego, współautorką pomocy edukacyjnych dla dzieci. Mieszka w Austrii. Obecnie też zajmuje się tematem dwujęzyczności.