Przebywanie w otoczeniu wielu języków – niekoniecznie sprawne posługiwanie się nimi – może przyspieszać moment, gdy dzieci nauczą się przewidywać myśli i oczekiwania innych osób.

Emma ma cztery lata. Mieszka w USA, pod Bostonem. W domu mama mówi do niej po polsku, a tata po angielsku. Choć dziewczynka czasami wtrąca angielskie słówka zwracając się do mamy, zwykle jednak nie ma problemu z wyborem odpowiedniego dla danej sytuacji języka: do dzieci i nauczycielek w przedszkolu mówi po angielsku, kiedy natomiast dzwonią na skajpie dziadkowie, wita ich radosnym okrzykiem po polsku: "Cześć babciu, cześć dziadku!". Emma nauczyła się, że różni ludzie mogą mówić różnymi językami i że to, co ona rozumie, nie zawsze musi być zrozumiałe przez inną osobę.

Dla jednojęzycznych rówieśników Emmy nie jest to oczywiste. Według badaczy zajmujących się rozwojem społeczno-poznawczym dzieci, styczność na co dzień z więcej niż jednym językiem rozwija umiejętność przyjmowania perspektywy innych osób, co z kolei wiążę się z doskonaleniem tzw. teorii umysłu. W psychologii teorią umysłu nazywa się zdolność do wnioskowania o tym, czego chcą, co myślą, co wiedzą, czują i zamierzają inne osoby. Dzieci z rozwiniętą teorią umysłu np. przewidzą, że dorosły proszący ich o podanie zabawki ma na myśli tę zabawkę, którą on widzi, a na pewno nie tę, którą widzi dziecko, a która jest niewidoczna dla dorosłego. Teoria umysłu rozwija się wraz z wiekiem. Intensywnym czasem rozwoju dziecięcej wiedzy o umyśle jest wiek przedszkolny. Jednym z wczesnych wskaźników, że rozwój ten ma miejsce jest zabawa w udawanie - kiedy dziecko np. bawi się, że banan to telefon.

Związek pomiędzy dwujęzycznością, a teorią umysłu był już wielokrotnie testowany przez naukowców.- Konieczność dopasowywania języka do różnych osób sprawia, że dzieci dwujęzyczne wcześniej zrozumieją, że wiedza rozmówcy może różnić się od ich wiedzy. Rozwija się u nich także wcześniej świadomość, że muszą wziąć pod uwagę ten fakt, aby skutecznie się porozumieć z otoczeniem – tłumaczy Peggy Goetz, amerykańska badaczka z Calvin College, która prowadziła badania na dzieciach dwujęzycznych posługujących się językami mandaryńskim i angielskim dotyczące teorii umysłu.

Jednak, jak wynika z badań przeprowadzonych na Uniwersytecie w Chicago, dziecko wcale nie musi znać biegle drugiego języka, aby wcześniej posiąść teorię umysłu. W ramach tego badania eksperymentatorzy prosili dzieci o przesunięcie przedmiotu, znajdującego się w zasięgu ich wzroku, jednak za każdym razem polecenie mogło odnosić się zarówno do przedmiotu widocznego dla eksperymentatora i takiego, który był dla niego niewidoczny. Zarówno dzieci dwujęzyczne jak i dzieci jednojęzyczne mające styczność z dodatkowym językiem wykonywały zadanie poprawniej niż dzieci jednojęzyczne, które nie miały w swoim środowisku innego języka. Oznacza to więc, że obecność dodatkowego języka - nawet, jeśli dziecko aktywnie się nim nie posługuje - sprzyja rozwojowi umiejętności społecznych.

A jakie znaczenie dla dziecka ma wcześniejsze wykształcenie teorii umysłu? Jeśli dzieci od małego ćwiczą przyjmowanie perspektywy drugiej osoby, a podczas rozmów domyślają się, co ich rozmówca może mieć na myśli, nawet jeśli niekoniecznie jasno i bezpośrednio to zakomunikuje, będą prawdopodobnie lepiej radzić sobie w kontaktach z ludźmi i rzadziej spotykać się będą z nieporozumieniami. Mają też szansę lepiej wychodzić naprzeciw niewypowiedzianym wyraźnie oczekiwaniom społecznym, co będzie wpływać na ich ocenę w oczach innych ludzi. To z kolei może przekładać się na to, jakie będą im powierzane role i funkcje społeczne. Badacze zajmujący się wczesnoszkolną edukacją nie mają też wątpliwości, że wysoko rozwinięta teoria umysłu wpływa pozytywnie na rozumienie przez dzieci tekstów, a więc wspomaga proces nauki czytania, a tym samym przyczynia się do rozwoju umiejętności szkolnych.

Natalia Banasik

Źródła:
Fan, S. P., Liberman, Z., Keysar, B., & Kinzler, K. D. (2015). The Exposure Advantage: Early Exposure to a Multilingual Environment Promotes Effective Communication. Psychological Science, 26(7), str: 1090–1097.
Goetz, P. (2003) The Effects of bilingualism on theory of mind development, Bilingualism: Language and Cognition 6 (1), str: 1-15
Kovács, Á. M. (2009). Early bilingualism enhances mechanisms of false-belief reasoning. Developmental Science, 12(1),str: 48–54.

Serwis Wszystko o dwujęzyczności jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Uniwersytetu Waszawskiego. Utwór powstał w ramach zlecania przez Kancelarię Senatu zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2016 roku. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o zleceniu zadania publicznego przez Kancelarię Senatu oraz przyznaniu dotacji na jego wykonanie w 2016 r.”.