Budynek parlamentu w Wiedniu, zaprojektowany przez słynnego duńskiego architekta Theophila Hansena, powstał w latach 1874–1883. Do roku 1918 był siedzibą Rady Państwa, parlamentu austriackiej części monarchii austro-węgierskiej. Współcześnie jest miejscem obrad dwóch izb parlamentu Austrii: Rady Narodowej (Nationalrat) i Rada Federalna (Bundesrat).

Budynek zbudowano w architektonicznym stylu historyzmu odnoszącego się do sztuki starożytnej Grecji. Wybór tego właśnie stylu nawiązuje do źródeł demokracji, czyli formy sprawowania rządów wywodzącej się z Aten.

W 2017 roku, po ponad 130 latach nieprzerwanej eksploatacji, generalna renowacja budynku parlamentu stała się koniecznością. W związku z pracami renowacyjnymi działalność parlamentarna została przeniesiona do tymczasowego obiektu DemokratieQuartier zbudowanego na Heldenplatz. Po zakończeniu prac budowlanych w styczniu 2023 roku nowo wyremontowany budynek parlamentu został ponownie otwarty. Jednak nie wszystkie obiekty dekoracyjne od razu powróciły na swe miejsce. Dopiero w styczniu 2024 roku sześć trzymetrowych posagów, popiersi parlamentarzystów z okresu Austro-Węgier, powróciło do budynku. Wśród nich znajdują się popiersia polskich polityków: Franciszka Smolki i Apolinarego Jaworskiego. Cztery z nich ulokowano przy Café Agora (w tym Franciszka Smolki), dwa w korytarzu przed biblioteką (w tym Apolinarego Jaworskiego),

Autorem rzeźb jest słynny austriacki rzeźbiarz Hugo Haerdtl (1846–1918). Wykonane zostały z marmuru Lasa (Laaser Marmor), wydobywanego z kamieniołomów w dolinie Lasa w Południowym Tyrolu (Włochy). Wprawdzie marmur ten jako materiał rzeźbiarski i budowlany był już używany przez Rzymian w czasach starożytnych, ale gdy w 1873 roku został zaprezentowany na Wystawie Światowej w Wiedniu przez firmy zajmujące się jego obróbką, zaczął zdobywać popularność i stał się ulubionym materiałem austriackich rzeźbiarzy.

Popiersie Franciszka Smolki

Franciszek Smolka należał do grona najważniejszych parlamentarzystów monarchii austro-węgierskiej. Niezłomność, odwaga i polityczne umiejętności zapewniły mu wysoką reputację, nawet u politycznych oponentów. W 1893 roku, na wniosek posła Ottona Steinwendera, parlamentarzyści jednogłośnie postanowili uhonorować go w formie popiersia umiejscowionego w gmachu parlamentu. Rzeźbę postawiono w 1896 roku. Obecnie popiersie znajduje obok Café Agora, jako pierwsze z lewej strony w kierunku głównej hali (centrum dla zwiedzających Agora). Można je od razu rozpoznać po imponujących, charakterystycznych dla Smolki wąsach.

Franciszek Smolka urodził się w 1810 roku w mieście Kałusz w obwodzie iwanofrankiwskim (dziś Ukraina). Jego ojciec był porucznikiem w armii austriackiej, a po zwolnieniu ze służby pracował jako urzędnik.

Po ukończeniu studiów prawniczych na Uniwersytecie Lwowskim i otrzymaniu stopnia doktora praw założył własną kancelarię adwokacką we Lwowie. Zaangażował się w konspiracyjną działalność niepodległościową, co doprowadziło w 1841 roku do aresztowania, a po dwuletnim pobycie w więzieniu skazany został na karę śmierci przez powieszenie. W wyniku cesarskiej amnestii kara została mu darowana i odzyskał wolność.

Po przemianach politycznych w monarchii habsburskiej w 1862 roku został z okręgu wyborczego Lwów wybrany posłem do parlamentu austriackiego, zwanego Radą Państwa (Reichsrat). Od 1879 roku pełnił funkcję zastępcy prezydenta, a latach 1881–1893 prezydenta Izby Poselskiej Austriackiej Rady Państwa (był politykiem najdłużej pełniącym tę funkcję). Odegrał wybitną rolę w parlamencie Austro-Węgier, w Kole Polskim przewodził frakcji polskich posłów demokratycznych. Zabiegał o przywrócenie swobód narodowych w Galicji, a jego działalność wywarła istotny wpływ na austriacką politykę wobec ziem polskich pod zaborem. Opowiadał się za poszerzeniem autonomii Galicji, a jedno ze swych parlamentarnych wystąpień zakończył okrzykiem: „Jeszcze Polska nie zginęła!”

Po zakończeniu działalności politycznej osiadł we Lwowie, gdzie zmarł w 1899 roku i pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim.

Popiersie Apolinarego Jaworskiego

Wśród uhonorowanych marmurowym popiersiem wybitnych polityków Austro-Węgier  znalazł się inny wpływowy polski polityk z Galicji, prawnik i ziemianin Apolinary Jaworski. Był posłem do Sejmu Krajowego Galicji i austriackiej Rady Państwa, ministrem dla Galicji i przewodniczącym Koła Polskiego, zrzeszającego posłów polskich w Radzie Państwa.

Popiersie Jaworskiego znajduje się w korytarzu po lewej stronie przy wejściu do biblioteki parlamentu. Ta część korytarza jest niedostępna dla zwiedzających, ale pracownicy biblioteki bez problemów udostępniają wejście.

Apolinary Jaworski urodził się w 1825 roku we Lwowie, w rodzinie ziemiańskiej. Po studiach prawniczych na uniwersytetach lwowskim i wiedeńskim pracował w administracji galicyjskiej. Za udział w powstaniu styczniowym został w roku 1864 aresztowany i uwięziony przez władze austriackie. Po zwolnieniu podjął pracę w urzędzie powiatowym w Złoczowie w obwodzie lwowskim. Rozpoczął karierę polityczną i w 1870 roku został wybrany posłem na galicyjski Sejm Krajowy. W następnym roku galicyjski parlament oddelegował go do Izby Poselskiej w Wiedniu. W parlamencie austriackim należał do grupy posłów konserwatywnych. Gdy w 1888 roku zmarł Kazimierz Grocholski, wieloletni prezes Koła Polskiego, zastąpił go Apolinary Jaworski. Przewodnicząc temu wpływowemu parlamentarnemu klubowi, dzięki lojalnej postawie wobec rządów cesarskich, udało mu się uzyskać wiele specjalnych praw dla Galicji, w tym utworzenie Ministerstwa Spraw Galicyjskich. Mieściło się ono w budynku przy ulicy Rennweg 1 w 3. dzielnicy Wiednia. Pełniąc w latach 1893–1895 funkcję ministra dla Galicji zdołał wprowadzić szereg korzystnych przywilejów ekonomicznych dla galicyjskich ziemian i przemysłowców. Zmarł 24 października 1904 roku we Lwowie.

Austriacki parlament jest dostępny dla zwiedzających. Wystarczy się zarejestrować e-mailem lub zrobić to na miejscu. Odnaleźć tam można więcej polskich akcentów, które przedstawię w kolejnych artykułach z cyklu „Polskie pamiątki w Austrii”.

Sławomir Iwanowski, Polonika nr 300.