Modigliani – książę z Montparnasse

Amedeo Modigliani: malarz, rzeźbiarz, rysownik, kochający życie, kobiety i ekscesy. Żył zaledwie 36 lat. Przyjaciele nazywali tego skandalizującego, odrzucanego, ale i podziwianego Włocha z Livorno księciem z Montparnasse.

Wiedeńska Albertina z okazji 100. rocznicy śmierci artysty przedstawia interesującą, retrospektywną wystawę, która potrwa jeszcze do 9 stycznia 2022 roku. Wystawę spóźnioną o rok z powodu pandemii. „Modigliani. Rewolucja prymitywizmu”- to pierwsza wystawa prac tego wielkiego mistrza klasycznego modernizmu w Austrii.

Życie – skrzydlaty wędrowiec
Życie urodzonego w 1884 roku w Livorno artysty to nieustanne pasmo nieszczęść. W wieku 14 lat Amedeo choruje na tyfus, ktόry osłabia kondycję organizmu i odporność. Swoją naukę rozpoczyna w Akademii w Livorno, odwiedzając zajęcia z rysunku aktu. Przebyte choroby pogarszają stan jego zdrowia, w związku z czym wyjeżdża na południe Włoch, do Neapolu, Capri i do Rzymu. To nie koniec wędrόwki skrzydlatego artysty. W kolejnych latach udaje się do Wenecji, gdzie odwiedza kursy rysowania aktόw w Weneckim Instytucie Sztuk Pięknych (Instituto di Belle Arti di Venezia), następnie do Paryża, ośrodka artystόw awangardowych, co nie sprzyja jego stabilizacji życiowej. „Modi”, jak nazywali go przyjaciele, żyje dosyć rozpustnie, zmienia mieszkania, kobiety i kręgi przyjaciόł. Mimo wszystko udaje mu się dwukrotnie wystawić prace w Salonie Niezależnych.
Jego prace budzą jednak znikome zainteresowanie, a wpływowi publicyści pomijają go w swoich krytykach. Dzięki znajomości z rumuńskim rzeźbiarzem Constantinem Brâncuşim artysta zaczyna zajmować się rzeźbą. Udaje mu się też uczestniczyć w kilku wystawach. W tym okresie poznaje angielską pisarkę Beatrice Hustings, z ktόrą ma romans, co tylko nasila ekscesy z użyciem alkoholu i opium. Wkrótce poznaje 19-letnią Jeanne Hébuterne, studentkę Akademii.
Modigliani namalował wiele obrazόw przedstawiających Jeanne. O ich wspólnych latach spędzonych na południu Francji mało wiadomo, prawdopodobnie mieszkali w okolicach Nicei. Z tego pozamałżeńskiego związku pochodzi cόrka, która stała się biografką ojca. Po śmierci rodzicόw wydała książkę „Modigliani bez legendy”.
Amedeo zmarł na gruźlicę młodo, w 1920 roku. Spoczywa na paryskim Père Lachaise.

Polski marszand – Leopold Zborowski
W 1916 roku artysta poznał polskiego marszanda i poetę Leopolda Zborowskiego, który przyjechał do Paryża, by studiować literaturę. Na życie zarabiał sprzedażą pism i książek.
To dzięki niemu Modigliani namalował około 30 aktόw. Zborowski przyjął go do własnego domu i opłacał modelki pozujące artyście, stworzył mu odpowiednie warunki do pracy, kupował farby i materiały malarskie. Dzięki kontaktom z Berthe Weill, marszandką i właścicielką paryskiej galerii, obrazy zostały wystawione na indywidualnej wystawie. Akty spowodowały zgorszenie u publiczności, ponieważ były zbyt wyzywające. Policja zażądała konfiskaty obrazόw, Weill prędko więc zamknęła wystawę.
Kiedy wiosną 1918 roku Amedeo i Jeanne udają się na wybrzeże Morza Śrόdziemnego, powstają tam portrety, ktόre Zborowski sprzedaje w Paryżu. Dzięki polskiemu poecie i jego kontaktom, udaje się pokazać Modiglianiego w Anglii w Heale oraz w londyńskiej Hill Gallery, i zachęcić angielskich kolekcjonerόw do kupna jego obrazόw.

Wydłużone twarze i oczy bez źrenic
Znaczna część obrazόw Modiglianiego to portrety, chociaż zasłynął z aktόw, a dużą część życia poświęcił wyłącznie rzeźbiarstwu, ku ktόremu wtedy zwrόcili się także όwcześni artyści, jak np. Picasso, Matisse czy Derain.
Tematem jego twόrczości nie był pejzaż, lecz człowiek. Jego wyidealizowane i nieskazitelne postacie ukazywał artysta za pomocą portretu, aktu i rzeźbionych głόw. W pracach nawiązuje do antyku, renesansu i manieryzmu, tworzy jednak indywidualny styl. W jego portretach pojawiają się wydłużone twarze i oczy bez źrenic, patrzące gdzieś do wnętrza. Podczas I wojny światowej Amedeo sportretował wielu artystόw mieszkających wtedy w Paryżu. Jego ulubionym modelem był meksykański malarz Diego Rivera, ukochany Fridy Kahlo. Artysta portretuje swoje kochanki i przyjaciόł, umieszczając ich nazwiska na płόtnie, co sprzyjało uatrakcyjnieniu kompozycji obrazu. Portrety maluje z fotografii.
Malarz nawiązywał w swojej twόrczości do włoskich mistrzόw renesansu, takich jak Tycjan, Botticelli i Giorgione. Jego Wenus przełamuje jednak akademickie schematy, gdyż artysta unika konkretnych pόz aktόw ograniczonych kanonem i regułami. Nie zwraca uwagi na proporcje, anatomię i ruch, pokazuje erotykę.
W latach 1916–1917 Modigliani namalował całą serię aktόw ukazujących leżące, siedzące lub stojące kobiety w wyidealizowanej pozie. Można wyrόżnić dwa typy aktόw. Jedne przedstawiają młode kobiety, ktόre dostarczały artyście doznań cielesnych, a drugie te, w przedstawianiu ktόrych jest widoczna więź duchowa.
Albertina, prezentując monograficzną wystawę artysty, po raz pierwszy ukazuje go również jako czołowego awangardzistę, który przeniósł rewolucję prymitywizmu w XX wiek. Prymitywizm był stylem czerpiącym ze źrόdeł pozaeuropejskich: afrykańskich, azjatyckich czy hinduskich. To właśnie dziedzictwo sztuki światowej fascynowało Modiglianiego, co widzimy w rzeźbach artysty. Także sztuka grecko-rzymska jest widoczna w grupie obrazόw zatytułowanych Kariatyda.
Obok 80 dzieł Modiglianiego na wystawie podziwiać można 50 innych prac z trzech kontynentów - prace Pabla Picassa, Constantina Brâncuşiego i André Deraina, a także artefakty z tak zwanych „prymitywnych” - prehistorycznych, archaicznych lub pozaeuropejskich - kultur świata. Prace te są dopełnieniem niezwykłej wystawy.

Gwiazda pop
Gwiazdą i ikoną malarstwa stał się po śmierci. Sztuka jego nie należała do modnych prądόw, w związku z czym popyt na nią był znikomy. Portrety i akty kobiet z oczami w kształcie migdałόw z czasem stały się najczęściej recenzowane i chwalone jako fascynująco zmysłowe. Jego obrazy na aukcjach osiągają niebotyczne ceny w granicach 150–170 mln euro.
Samo życie artysty w nędzy, wypełnione używkami, fascynowało innych twórców. Powieść brytyjskiego pisarza Kena Folletta „Skandal z Modiglianim” oraz „Skrzydlaty wędrowiec” Corrado Augiasa opisują krόtkie i burzliwe życie artysty, ktόry stał się legendą. Także kinematografia może się pochwalić dwoma obrazami. W 1990 roku Brogi Taviani zrealizował film „Modi – życie Amedeo Modiglianiego”, z kolei Mick Davis nakręcił film „Modigliani, pasja tworzenia” o rywalizacji artysty z Picassem i miłości do Jeanne.
Jako hulaka łamiący kobiece serca, a zarazem fascynujący artysta i intelektualista jest świetnym tematem filmowym. Jego malarstwo, rzeźby, ale i krόtkie, wypełnione sztuką życie stały się także treścią monograficznej wystawy w wiedeńskiej Albertinie.