Najpopularniejsza kolęda świata świętuje w tym roku swoje 200. urodziny. Każdego roku śpiewają ją dwa miliardy ludzi na całym świecie w ponad 320 językach i dialektach. Niesie pocieszenie i wypełnia nadzieją – z tą samą siłą.

Kolędę tę zaśpiewali po raz pierwszy w wigilijny wieczór 1818 roku młody wikariusz Joseph Mohr, autor tekstu kolędy, i pochodzący z Austrii Górnej nauczyciel Franz Xaver Gruber, kompozytor. Spotkali się na krótko, ale przyjaźń, która się wówczas zrodziła, pozostała do końca życia.

W trzech austriackich krajach związkowych, Górnej Austrii, Tyrolu i na Ziemi Salzburskiej, leży trzynaście tzw. Miejscowości Cichej Nocy, które historycznie związane są z tą kolędą. W każdej z nich na rozmaite sposoby przekazywana jest opowieść o tym, jak to dwóch młodych mężczyzn zmieniło na trwałe święta Bożego Narodzenia. Przedstawiamy Wam miejscowości Ziemi Salzburskiej, najmocniej związane z twórcami kolędy.

Salzburg Josepha Mohra
Joseph Franz Mohr urodził się 11 grudnia 1792 roku w kamienicy przy Steingasse 31 w Salzburgu. Był nieślubnym dzieckiem ubogiej szwaczki i żołnierza, który w roku urodzenia syna zdezerterował i więcej się nie pojawił. Ochrzczony został w w salzburskiej katedrze, w tej samej gotyckiej chrzcielnicy, w której chrzest przyjął Wolfgang Amadeusz Mozart. Ojcem chrzestnym małego Josepha był ostatni salzburski kat Joseph Wohlmut, który swoją złą sławę próbował naprawić przez służbę w kościele jako ojciec chrzestny nieślubnych dzieci. Gdyby nie przypadek, że śpiewającego chłopca usłyszał dyrygent chóru przy klasztorze benedyktynów, Joseph nigdy nie zdobyłby wykształcenia. Dzięki wsparciu zakonników ukończył Gimnazjum Akademickie, a potem seminarium duchowne przy Makartplatz, gdzie w wieku zaledwie 23 lat został wyświęcony na księdza.

Arnsdorf Franza Xavera Grubera
Kościół „Maria im Mösl“ w niewielkiej miejscowości Arnsdorf w pobliżu Oberndorfu przyciąga pielgrzymów nawet z Rzymu. Od 1807 do1829 roku Franz Xaver Gruber
miał tutaj posadę nauczyciela. Aby ją objąć, musiał zabezpieczyć byt wdowie po poprzednim nauczycielu i ją poślubić. Po jej śmierci ożenił się powtórnie ze swoją byłą uczennicą. W 1816 roku otrzymał także posadę organisty w sąsiednim Oberndorfie, która pomogła mu podreperować skromny budżet rodzinny. To najprawdopodobniej w Arnsdorfie, w budynku miejscowej szkoły, skomponował melodię „Cichej nocy“.
Budynek szkolny w Arnsdorfie zachował swój dawny wygląd i do dzisiaj pełni swoją pierwotną funkcję, choć od 1957 roku mieści się w nim również Muzeum Cichej Nocy.

Wiersz napisany w Mariapfarr
Jesienią 1815 roku Joseph Mohr, tuż po święceniach kapłańskich, został wysłany na swoją pierwszą placówkę. Otrzymał posadę wikariusza w Mariapfarr w prowincji Lungau i niezamierzenie wrócił do swoich korzeni. Jego przodkowie ze strony ojca
osiedlili się bowiem tutaj w XVII wieku. Odnaleziony w 1995 roku jedyny istniejący rękopis Josepha Mohra dowodzi, że kolęda została napisana w 1816 roku w Mariapfarr jako wiersz.
Muzeum Cichej Nocy w budynku parafialnym w Mariapfarr prezentuje drzewo genealogiczne rodziny młodego księdza oraz opowiada o jego dwuletnim pobycie.
W kościele parafialnym pw. Najświętszej Maryi Panny znajduje się cudowny obraz NMP z Dzieciątkiem, który prawdopodobnie był dla Mohra inspiracją do napisania sławnego wiersza.

Oberndorf 24 grudnia 1818 roku
Oberndorf, miejscowość leżąca 20 kilometrów od Salzburga, to kolebka „Cichej nocy“. Joseph Mohr był tu w latach 1817–1819 wikariuszem pomocniczym. Franz Xaver Gruber, nauczyciel z pobliskiego Arnsdorfu, dorabiał tam jako organista. Po południu 24 grudnia 1818 roku wikariusz wręczył Gruberowi wiersz napisany dwa lata wcześniej w Mariapfarr z prośbą o skomponowanie do niego melodii. Wieczorem tego samego dnia twórcy kolędy wykonali ją po raz pierwszy na pasterce na dwa głosy solowe i przy akompaniamencie gitary, na której grał Joseph Mohr.
W Dzielnicy Cichej Nocy w Oberndorfie, na miejscu rozebranego na skutek zniszczeń powodziowych kościoła św. Mikołaja, stoi obecnie pamiątkowa Kaplica Cichej Nocy. Od 1953 roku, zawsze w wigilijny wieczór o godzinie 17.00, odbywają się przed nią uroczystości, na które przybywają tłumy ludzi ze wszystkich zakątków świata, by usłyszeć i zaśpiewać w swoim języku „Cichą noc“ w miejscu jej powstania.
W budynku dawnej plebanii obok Kaplicy Cichej Nocy mieści się Muzeum Cichej Nocy. Na dwóch piętrach zaprezentowano tu historię powstania kolędy. Magnesem dla odwiedzających w okresie adwentu jest okolicznościowa Poczta Cichej Nocy, z której rozsyłane są kartki pocztowe opatrzone okolicznościowym znaczkiem i stemplem.
Hintersee: Joseph Mohr na własnej parafii
W grudniu 1827 Joseph Mohr przybył do liczącej 272 wiernych wioski, która stała się pierwszą prowadzoną przez niego samodzielnie parafią, co oznaczało dla niego awans zawodowy. Pozostał w niej 10 lat, do 1837 roku. Oprócz odprawiania nabożeństw, trzy razy w tygodniu nauczał w szkole religii. Opiekował się przede wszystkim ubogimi dziećmi. Podobno kupował mięso od kłusowników i rozdawał je biednym, wielodzietnym rodzinom. W Hintersee o życiu i zaangażowaniu Josepha Mohra w gminie przypominają tablica pamiątkowa, portret księdza w kościele oraz popiersie stojące przed kościołem.

Wagrain: miejsce spoczynku
W 1837 roku Joseph Mohr został przeniesiony z Hintersee do Wagrain, gdzie pozostał do śmierci w 1848 roku. W pamięci mieszkańców zapisał się przede wszystkim jako wikary zaangażowany społecznie. Był inicjatorem budowy szkoły we wsi, na którą przeznaczył wszystko, co posiadał. Angażował się także w opiekę nad biednymi i chorymi. Prowadził chór kościelny i próbował swoich sił jako kompozytor. Zmarł 4 grudnia 1848 roku w wieku 56 lat na paraliż płuc.
Szlak Kultury w Wagrain zaprasza na półtoragodzinny spacer śladami Mohra. Leżą na nim: kościół parafialny, plebania oraz cmentarz z grobem autora słów kolędy.

Hallein: spełnione marzenie Franza Grubera
Franz Gruber przeprowadził się do Hallein w 1835 roku. To tutaj spełniło się jego największe marzenie, by poświęcić się swojej pasji – muzyce. W Hallein aż do śmierci w 1863 roku był kierownikiem chóru i organistą parafialnym. To właśnie tam skomponował wiele dzieł sakralnych i świeckich.
Synowie Grubera poszli w ślady ojca. Starszy, Franz, założył w 1849 roku istniejący do dzisiaj związek pieśniarski, Halleiner Liedertafel. Franz Gruber, w przeciwieństwie do Josepha Mohra, doczekał czasów, w których ich wspólna kolęda zaczęła cieszyć się uznaniem i popularnością. Był człowiekiem dobrze sytuowanym i powszechnie poważanym.
Naprzeciw kościoła parafialnego w Hallein znajduje się Muzeum Cichej Nocy. Prezentuje ono wiele dokumentów związanych z kolędą „Cicha noc”, gitarę Josepha Mohra oraz meble i przedmioty użytkowe Grubera z jego dawnego mieszkania. Tuż przed wejściem do muzeum znajduje się grób Grubera. Każdego roku 24 grudnia o godz. 17.00 Halleiner Liedertafel zaprasza wszystkich chętnych do „śpiewów u grobu kompozytora”.
Warto na koniec dodać, że kolędę „Cicha noc” nagrali prawie wszyscy wielcy muzycy tego świata: Elvis Presley, Cliff Richard, Mariah Carey, Placido Domingo, Jose Carreras, Luciano Pavarotti, a także polscy artyści: Violetta Villas, Krzysztof Krawczyk, Eleni, zespół Mazowsze. Przede wszystkim zaś śpiewana jest przez nas podczas wspólnego tradycyjnego, rodzinnego kolędowania. Słowa skromnego księdza z Salzburga wędrują już od 200 lat po świecie w 320 językach i dialektach jako uniwersalne przesłanie bożonarodzeniowe.
Wesołych Świąt!

Andżelika Wygocka, Polonika nr 269, listopad/grudzień 2018