Zadaniem Jugendamtu jest pomoc rodzinie oraz ochrona dziecka i dbanie o jego dobro. Jeśli dobro dziecka zostaje zagrożone przez jego rodziców, instytucja ta musi zareagować.

Teoretycznie powinna w pierwszej kolejności zastosować najłagodniejszy środek interwencji. Czy tak się dzieje? Niestety nie zawsze... Bardzo często dochodzi do odebrania dziecka rodzicom.

Jugendamt jest zobowiązany do dbania o interesy dziecka. Może interweniować we wszystkich przypadkach zagrożenia dobra dziecka i stosować odpowiednie środki zabezpieczające. Najbardziej radykalnym jest odebranie dziecka rodzicom. Jak czytamy w jednym z poprzednich numerów „Poloniki” – najczęstszymi przyczynami interwencji Jugendamtu są: zaniedbania dzieci – 54%, przemoc psychiczna – 29% , przemoc fizyczna – 15%, przemoc seksualna – 2%.

Prawo Jugendamtu
Prawo Jugendamtu do interwencji w życie rodzinne i odbioru dziecka rodzicom i/lub pozbawienia ich władzy rodzicielskiej gwarantowane jest przepisami prawnymi, tj. artykułem 211 ABGB (Austriackiego Kodeksu Cywilnego). Zgodnie z tym przepisem urząd ten może nawet tymczasowo przejąć władzę rodzicielską. W sytuacji odebrania dziecka rodzicom i tymczasowego przejęcia władzy rodzicielskiej, Jugendamt ma 8 dni na poinformowanie sądu o podjętych działaniach. Od tej pory w gestii sądu pozostaje rozstrzygnięcie, czy podjęte środki bezpieczeństwa powinny zostać utrzymane do czasu zakończenia postępowania. Postepowanie w sprawach, w których przedmiotem jest dobro dziecka, powinno być obiektywne, jednak w praktyce opinie, na których sąd opiera swoje orzeczenia, wystawiane są przez Jugendamta. Argumentem jest to, że pracownicy Jugendamtu często znają rodziny od lat, co pozwala im na zżycie się z jej członkami lub wyrobienie sobie odpowiedniej opinii o nich. Czy jest to gwarancją obiektywizmu? Pozostawię to do Państwa oceny.

Familiengerichtshilfe
Od 2013 roku w Austrii istnieje natomiast instytucja Familiengerichtshilfe. Są to pracownicy socjalni, pedagodzy i psychologowie, których zadaniem jest udział w sprawach o opiekę nad dziećmi i kontakty z nimi. Mają oni gwarantować obiektywne stanowisko w tych sprawach. Ich udział uzależniony jest jednak od indywidualnej decyzji sędziego. W praktyce instytucja ta nie jest wykorzystywana, co powoduje nieustający monopol Jugendamtu w postępowaniach opiekuńczych. Dlatego tak ważne byłoby zaangażowanie Familiengerichtshilfe do postępowań z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego jako instancji obiektywnej i neutralnej.

Zagrażające sytuacje
Kiedy w ogóle dochodzi do sytuacji, gdy dzieci odbierane są rodzicom? Należy uświadomić sobie, iż w każdym państwie obowiązują odmienne standardy, przekonania wychowawcze i przede wszystkim mentalność. Zwrócenie się do Jugendamtu o pomoc może obrócić się przeciwko nam, bowiem dla jego pracowników już na pozór błahe zdarzenie zapala u nich „czerwoną lampkę”. Przy udzielaniu wsparcia sytuacja rodziny jest dokładnie analizowana, co stworzyć może niepotrzebne problemy. Kolokwialnie mówiąc, urzędnicy mogą dopatrzeć się pewnych nieprawidłowości. Warunki mieszkaniowe, ilość osób w mieszkaniu, podział pomieszczeń, sposób żywienia, metody wychowawcze, niewystarczająca znajomość języka niemieckiego, historia medyczna, brak organizacji w działaniu i wiele innych mogą zadecydować o odebraniu dziecka rodzicom.
Sam fakt bycia rodziną emigracyjną przesądza o stosowaniu wzmożonych środków ostrożności ze strony pracowników Jugendamtu. Zdarzają się bowiem kuriozalne historie, gdzie niewystarczająca znajomość języka niemieckiego stanowi o zagrożeniu dobra dziecka. Wystarczy anonimowy donos, informacja od zatroskanego nauczyciela lub niezadowolonego sąsiada, by wywołać dramat rodziny. Dlatego tak ważne jest to, jak się zachowujemy, co i komu mówimy, jak ubieramy dzieci – czy zimą są wystarczająco ciepło ubrane, a latem nie za grubo, czy mają drugie śniadanie, co jedzą, czy mają czystą odzież, czy są szczepione i odbywają regularne badania okresowe. Zawsze uczulam swoich klientów na to, w jaki sposób wypowiadają się o rodzinie i jej członkach, oraz zwracam uwagę na wypowiedzi na ten temat formułowane przez ich dzieci. Zdarzają się bowiem sytuacje, w których dzieci, chcąc wyegzekwować konkretne profity dla siebie bądź ukarać rodziców za wprowadzone zakazy, wymyślają historie, nie zdając sobie sprawy, jakie konsekwencje będzie to ze sobą niosło. A konsekwencje mogą być bardzo daleko idące, łącznie nawet z odebraniem dzieci i umieszczeniem w placówkach wychowawczych czy rodzinach zastępczych.

Gdy dziecko zostanie już odebrane
Jeżeli dziecko zostanie już odebrane przez Jugendamt, droga powrotu jest bardzo długa i żmudna, i nie zawsze kończy się sukcesem. Procesy toczą się latami, a co w tym czasie z dziećmi? Pozostają bez kontaktu z rodzicami, w obcym środowisku, często w obcym języku, ewentualnie w rzadkich, kontrolowanych (przy udziale pracownika socjalnego) kontaktach z rodzicami, często również z udziałem tłumacza. Nie zawsze bowiem istnieje możliwość udziału polskojęzycznego pracownika socjalnego, a ze względów bezpieczeństwa musi być jasne dla Jugendamtu, o czym rodzice rozmawiają z dziećmi. Zatem w warunkach nienaturalnych, sztucznych, powodujących oddalenie się od siebie rodziny, cierpią szczególnie te najmłodsze dzieci. Konsekwencje dla zdrowia psychicznego i prawidłowego rozwoju są ogromne i niestety nieodwracalne.
Co w przypadku, jeżeli dziecko zostanie już odebrane? W takiej sytuacji artykuł 107a ust. 1 AußStrG pozwala na złożenie dziecku bądź osobie, w której władzę rodzicielską zaingerowano, w terminie czterech tygodni od zastosowania danego środka bezpieczeństwa, wniosku o zweryfikowanie podjętych przez Jugendamt środków bezpieczeństwa (Antrag auf Unzulässigerklärung). Wówczas sąd ma obowiązek zbadania, czy środki zabezpieczające są właściwe i czy będą stosowane w danym zakresie aż do końca postępowania. Podkreślenia wymaga natomiast, iż sąd – nieważne czy z wnioskiem, czy bez wniosku o weryfikację zastosowanych środków bezpieczeństwa – nie ma określonego terminu, w jakim musi wydać postanowienie co do pobytu dziecka poza rodziną. Dla porównania, w Niemczech procedura pozwala na szybkie działanie z uwagi, iż ustawa przewiduje termin jednego miesiąca, w którym ma dojść do wydania decyzji. Ponadto przełożenie terminu posiedzenia dozwolone jest tylko w wyjątkowych okolicznościach. Postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej i umieszczenie dziecka w ośrodku stanowią sprawy priorytetowe, gdzie przewodnią zasadą jest szybkość działania.
Podsumowując, skrycie liczę na zmiany w procedurze, które wprowadziłyby więcej obiektywizmu i przyśpieszyły działanie w sprawach jakże delikatnej wagi. Nie zapominając o sprawach, w których dzięki interwencji Jugendamtu udało się uchronić dzieci od przemocy i zagrożeń, nie życzę nikomu procesów z tą instytucją. Jednakże gdyby znaleźli się Państwo w takiej sytuacji, doradzam niezwłoczny kontakt z adwokatem.

Agata Wolińska-Umaschaden, Polonika nr 265, marzec/kwiecień 2018

Autorka jest adwokatem, prowadzi własną międzynarodową kancelarię z siedzibą w Wiedniu i Gdańsku.