W poprzednim numerze „Poloniki” wyjaśniłam, kiedy i w jakiej wysokości alimenty przysługują byłemu małżonkowi. 

W niniejszym artykule przedstawię, jak długo trwa obowiązek alimentacyjny na byłego małżonka oraz czy można zrzec się roszczeń alimentacyjnych i zmienić wysokość ustalonych alimentów (przy założeniu, iż nie doszło do rozwodu za porozumieniem stron).

Nawiązując jeszcze do ustalenia wysokości alimentów, należy wspomnieć o obowiązku dołożenia należytej staranności przez dłużnika alimentacyjnego (osobę zobowiązaną do zapłaty alimentów na rzecz byłego małżonka) celem realizacji nałożonego na niego obowiązku. Oznacza to, iż dłużnik alimentacyjny powinien ze wszelkich sił starać się o jak najlepsze możliwości zarobkowe. Przy obliczaniu wysokości alimentów pod uwagę bierze się zatem nie tyle faktyczne wynagrodzenie zobowiązanego (to może być zaniżone), a przeciętne wynagrodzenie, jakie ten mógłby otrzymać zgodnie ze swoim wykształceniem/wyuczonym zawodem i dotychczasowym doświadczeniem, przy uwzględnieniu aktualnej sytuacji na rynku pracy. Niniejsza praktyka najczęściej ma zastosowanie, gdy zobowiązany do zapłaty alimentów deklaruje pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy (nie na pełen etat) lub przedstawia zaniżone zaświadczenia o dochodach. Starania o pracę muszą zostać odpowiednio udokumentowane i udowodnione, nie wystarcza samo ustne zapewnienie.

Zmiana wysokości ustalonych alimentów
W przypadku zmiany sytuacji życiowej dłużnika alimentacyjnego może dojść do zmiany wysokości świadczenia alimentacyjnego (Umstandsklausel), pod warunkiem, iż nie zostały zawarte inne postanowienia (wyłączono zastosowanie Umstandklausel).
Podobnie jak przy alimentach na dzieci, świadczenie alimentacyjne na byłego małżonka obniża się, gdy zobowiązany do jego zapłaty posiada dodatkowe (nowe) zobowiązania alimentacyjne (na byłych partnerów, dzieci, osoby wymagające opieki).
W przypadku podwyższenia lub obniżenia zarobków o 8–10% istnieje możliwość przeliczenia wysokości świadczenia alimentacyjnego i wyliczenia nowej kwoty (na wniosek).
Należy również zauważyć, iż wyrównanie jest możliwe z mocą wsteczną. Z drugiej strony zwrot świadczeń alimentacyjnych może być dokonany tylko wtedy, gdy nie ustało prawo do roszczenia alimentacyjnego byłego małżonka.

Pozew o ustalenie alimentów
Wysokość alimentów można ustalić w drodze pozwu (w przypadku, gdy nie doszło do rozwodu za porozumieniem stron). Pozew o ustalenie (wysokości) alimentów należy złożyć we właściwym dla miejsca zamieszkania sądzie rejonowym (Bezirksgericht). Może zostać wniesiony tylko wtedy, jeżeli roszczenie alimentacyjne nie uległo przedawnieniu. Zaleca się skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (adwokata), aczkolwiek jego obecność nie jest obowiązkowa. Należy jednak pamiętać, iż w przypadku niepowodzenia strona przegrywająca ponosi wszelkie koszty (jest zobowiązana do zwrotu kosztów przeciwnika).

Jak długo trwa obowiązek alimentacyjny na byłego małżonka?
Czas wypłaty alimentów na byłego małżonka nie jest uregulowany w prawie austriackim, zatem może obowiązywać dożywotnio. Istnieją jednak ograniczenia, tzn. zasądzone alimenty na byłego małżonka mogą wygasnąć.
Przykładem zwolnienia z niniejszego obowiązku jest sytuacja, kiedy uprawniony do poboru alimentów (były małżonek) ponownie zawrze związek małżeński. Dochodzi wtedy do całkowitego i nieodwracalnego zwolnienia z obowiązku opłaty alimentów na byłego małżonka. Niniejszy obowiązek nie powraca nawet w przypadku rozwiązania nowego małżeństwa w drodze rozwodu. Wówczas (ewentualnie) powstaje obowiązek alimentacyjny, ale względem nowego byłego małżonka.
Inna sytuacja występuje natomiast, gdy były małżonek (uprawniony do poboru świadczeń alimentacyjnych) wstąpi w nowy związek, ale niesformalizowany, czyli będzie pozostawał w konkubinacie (bez ślubu – Lebensgemeinschaft). Wówczas zobowiązanie dłużnika alimentacyjnego zawiesza się na czas trwania związku konkubenckiego. Po zakończeniu niniejszego związku (bez jego wcześniejszej formalizacji) obowiązek dłużnika alimentacyjnego do zapłaty na rzecz byłego małżonka powraca (odwiesza się).

Zrzeczenie się alimentów
Zgodnie z przepisami austriackiego kodeksu prawa cywilnego (ABGB) małżonkowie mogą dokonać zrzeczenia się alimentów względem siebie w drodze ugody rozwodowej, przy rozwodzie za porozumieniem stron. W przypadku rozwodu spornego także istnieje taka możliwość pod warunkiem, iż nie występują zasady słuszności (sytuacje, w której jeden z małżonków nie jest w stanie utrzymać się sam – pisałam o tym w poprzednim numerze „Poloniki”). Istnieje swoboda w ustaleniu, czy alimenty będą płatne miesięcznie, czy też zobowiązanie zostanie uregulowane poprzez dokonanie jednorazowej opłaty (istnieje przy tym możliwość rozłożenia płatności jednorazowej na raty).

Agata Wolińska-Umschaden, Polonika nr 297, lipiec/sierpień 2023